Sevgili Dostlar,

"C umhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi" olarak adlandırılan ve ne olduğu belirsiz rejimin içinde kendimizi bulduktan sonra “parlamenter sistem” veya “güçlendirilmiş parlamenter sistem” adlandırmaları siyasal hayatımızda çokça yer alıyor.


Anayasa hukuku ve Siyasal Bilimler terminolojisine göre, sistem ve rejim birbirlerinden farklı kavramlardır. Açıklamaya çalışayım.

Parlamenter sistem, öncelikle parlamentosu olan sistem demek değildir. Parlamento, parlamenter sistemin ana unsurudur. Ancak tek başına parlamenter sistemi izaha yetmez. Asıl olarak, parlamenter sistem yasama, yürütme ve yargı erklerinin ayrı ellerde toplandığı, bu erklerin denge ve deneteme mekanizmaları ile birbirini etkilediği ,güçler ayrılığı sisteminin genel adıdır.

Eş deyişle, Amerika birleşik devletlerinde örneğini bulan güçler ayrılığı esasını gerçekleştirmeye çalışan “Başkanlık” rejimi parlamenter sistem içinde yerini alır. Yine İngiltere de örneğini bulan, hükümetin parlamento içinden çıktığı "anayasal monarşi" de parlamenter sistem içindedir. Fransa’daki “yarı başkanlık” rejimini de bunlara dahil etmek mümkündür.

Rejim ise, sistemin olmaz ise olmaz şartlarının değiştirilmediği, sistemin uygulanması aşamasında öne çıkan farklılaşmış formlardır. Bu konuda detay bilgi isteyen okurlarım, Prof Dr.Ersin Kalaycıoğlu (*) ve ışık içinde yatsın Prof.Dr.Erdoğaz Teziç (**) müktesebatına müracaat edebilirler.

Ez cümle, sistem bir yapının genel adıdır. Rejim ise kabaca bu yapının uygulamada oluşturduğu değişik form biçimleridir. Bu manada tekrar güçlendirerek geri getirmeye çalıştığımız Parlamenter sistem değil, parlamenter rejimdir.

Peki ha sistem, ha rejim bunca laf niye? diye söylenenleri duyar gibiyim.

Kavramlarda anlaşamaz isek birbirimizi anlayamaz, sonuca varamayız. Tasavvufdaki deyimi ile “usulsüz vusul olmaz.”

Bu küçük (ya da büyük )eksikliğin giderilmesi dileğiyle.

Av. YUSUF AYAR

(*) https://sarkac.org/2017/11/siyasal-sistem-ve-rejim-nedir-ersin-kalaycioglu

(**) Teciz, Erdoğan Anayasa Hukuku, İstanbul 1991 Beta Yayınları